Przejdź do zawartości

Miłka abisyńska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Miłka abisyńska
Ilustracja
Kłosy trawy abisyńskiej.
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

wiechlinowate

Rodzaj

miłka

Gatunek

miłka abisyńska

Nazwa systematyczna
Eragrostis tef (Zucc.) Trotter
Boll. Soc. Bot. Ital. 1918: 62 1918[3]
Synonimy
  • Eragrostis abyssinica (Jacq.) Link

Miłka abisyńska, tef, teff, trawa abisyńska (Eragrostis tef) – gatunek rośliny zbożowej z rodziny wiechlinowatych, naturalnie rosnący w północno-wschodniej Afryce[4].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Pędy generatywne dorastają do 70 cm, wyższe rośliny są rzadko spotykane. Plewka dolna na grzbiecie szorstka, wiecha kłoskowata o długości do 30 cm[5].

Ziarniaki trawy abisyńskiej są małe, lekkie i nagie, rozsiewane przez wiatr[6]. Mają podłużny, jajowaty kształt oraz brunatno-żółte zabarwienie.

Pochodzenie i występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Eragrostis tef jest gatunkiem endemicznym dla Etiopii. Dokładna data i tereny udomowienia miłki abisyńskiej pozostają nieznane. Jednakże nie podlega wątpliwości, że zboże to znano i uprawiano już w czasach starożytnych[7]. Szacuje się, że udomowienie miłki abisyńskiej nastąpiło od 8000 do 5000 lat temu za sprawą ludów zamieszkujących Wyżynę Abisyńską, które zapoczątkowały proces udamawiania wielu gatunków zwierząt gospodarskich i roślin uprawnych[8]. Wyniki analiz genomu wskazują na Eragrostis pilosa jako najbardziej prawdopodobnego dzikiego przodka tego gatunku[9]. Obecnie podaje się w wątpliwość wyniki XIX-wiecznych analiz nasion pochodzących ze stanowisk archeologicznych w Egipcie, które zidentyfikowano w owym czasie jako Eragrostis tef. Bardziej prawdopodobne jest, że były to nasiona E. aegyptiaca – trawy pospolicie występującej na terytorium Egiptu[10].

Miłka abisyńska została introdukowana do wielu części świata. W 1866 roku królewskie ogrody botaniczne w Kew sprowadziły nasiona z Etiopii i następnie rozpowszechniły na inne kontynenty. W 1911 roku introdukowano ten gatunek w Zimbabwe, Mozambiku, Kenii, Ugandzie i Tanzanii, w 1916 roku sprowadzono go do Kalifornii, Malawi, Zairu, Indii, Sri Lanki, Australii, Nowej Zelandii i Argentyny, a w 1940 roku do Palestyny[7].

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Miłka abisyńska, jako gatunek bardzo wcześnie udomowiony, występuje obecnie głównie w ekosystemach zmienionych przez działalność człowieka, takich jak trawiaste łąki czy pola uprawne. Jest komponentem agrocenoz. Jest odporna na choroby, daje duży plon. Warunki glebowe panujące na etiopskich polach (skorupiasta, pękająca gleba, susza oraz okresowe ulewy) wymuszają zastosowanie odpowiednich metod przygotowania łoża siewnego, takich jak stosowanie osłon w okresie suszy, czy wykonywanie bruzd odwadniających w sezonie wilgotnym. Przydatne okazują się również tradycyjne metody, jak próby określenia właściwych terminów siewu. Miłka abisyńska jest wrażliwa na długość dnia. Porównywano rozwój i kwitnienie roślin pochodzących z jednej linii, lecz uprawianych w Etiopii oraz w Anglii (w okresie letnim i zimowym). Najlepiej rozwijały się osobniki uprawiane w Etiopii, gdzie długość dnia wynosi około 12 godzin. W Anglii te same kultywary uprawiane w ogrzewanych szklarniach, w okresie zimowym (długość dnia ok. 8 godzin) osiągnęły zaledwie połowę wysokości osobników etiopskich. Odnotowano także zaburzenia procesu kwitnienia. Kwiaty pozostawały otwarte bardzo długo, a wiele z nich było sterylnych, co znacznie zmniejszyło plon. Okres stadium wegetatywnego znacznie się wydłużył, a osiągnięcie dojrzałości zajęło roślinom ok. 6 miesięcy. Wysokość roślin uprawianych latem okazała się większa od roślin z siewu zimowego. Ich okres wegetatywny był dłuższy od tych uprawianych w Etiopii, ale krótszy od zimowych. Nie odnotowano anomalii długości czasu otwarcia kwiatów, natomiast wciąż wiele z nich (w porównaniu do próby etiopskiej) okazało się sterylnych. Plon był wyższy niż w przypadku próby zimowej, lecz znacznie niższy niż w przypadku próby etiopskiej[7].

Uprawa

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek ten może być wysiewany na glebach zarówno suchych, jak i wilgotnych. Największe plony zbiera się na obszarach położonych na wysokości od 1800 do 2100 m n.p.m., przy opadach od 450 do 550 mm i temperaturze od 10 do 27 °C, nie toleruje żadnych mrozów[11]. Miłka jest wrażliwa na długość nasłonecznienia w ciągu dnia, jej kwiaty najlepiej rozwijają się, gdy światło słoneczne dociera przez co najmniej 12 godzin[4].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
  • Roślina jadalna. Uprawiana w rejonie Etiopii (miłka zaspokaja 2/3 zapotrzebowania na żywność tego kraju) i Erytrei[12], a także na mniejszą skalę w Indiach i Australii. Ze względu na małe rozmiary ziaren (nie więcej niż 1 mm średnicy) nadaje się w szczególności do prowadzenia nomadycznego trybu życia (rolnik jedną garścią nasion może obsiać całkiem duże pole)[4]. Gotowane nasiona miłki zawierają 75% wody, 20% węglowodanów, 4% białek oraz mniej niż 1% tłuszczów. 100 g gotowanych nasion dostarcza 101 kcal. Są bogatym źródłem błonnika, manganu, wapnia, witaminy B1, żelaza, fosforu, magnezu i cynku. Ponadto nie występuje w niej gluten, co czyni ją odpowiednią dla osób go nietolerujących. Z miłki wyrabia się mąkę, a także używa się jej do przyrządzania wyrobów alkoholowych (np. etiopskiego piwa zwanego tella). Wyrabia się z niej także tradycyjną etiopską potrawę o nazwie injera[4]. Miłka abisyńska używana jest podobnie do prosa czy quinoa, jednakże jej nasiona są dużo mniejsze, co istotnie obniża zużycie energii podczas ich obróbki.
Wartość odżywcza
Mąka teff
(100 g)
Wartość energetyczna 1622 kJ (387 kcal)
Białka 13,3 g
Węglowodany 81,1 g
Tłuszcze 2,4 g
Woda b.d. g
Dane liczbowe na podstawie: [13]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[14]
  • Fitoremediacja. Badania przeprowadzone na Wydziale Chemii Uniwersytetu w Mekelie (Etiopia) wykazały, że trawa abisyńska ma wysoką zdolność adsorpcji jonów metali ze ścieków przemysłu tekstylnego. Tef występuje obficie w Etiopii, jest więc łatwo dostępnym i tanim adsorbentem metali ciężkich[15].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-12-28] (ang.).
  3. Eragrostis tef (Zucc.) Trotter. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-04-07].
  4. a b c d Kamil Hozyasz, Małgorzata Słowik, Teff – cenne zboże bezglutenowe, „Przegląd Gastroenterologiczny”, 4 (5), Poznań: Termedia sp. z o.o. Wydawnictwa Medyczne i Specjalistyczne, 2009, s. 239–240, ISSN 1895-5770.
  5. Stanisław Kozłowski (red.), Trawy. Właściwości, występowanie i wykorzystanie, Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2012, ISBN 978-83-09-01140-8.
  6. Marian Falkowski, Trawy polskie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, ISBN 83-09-00593-8.
  7. a b c Seyfu Ketema, Promoting the conservation and use of underutilised and neglected crops. 12. Tef, Eragrostis tef (Zucc.) Trotter, Rome 1997, ISBN 92-9043-304-3.
  8. Denis J. Murphy, People, Plants, and Genes: The Story of Crops and Humanity, Oxford University Press, 2007, ISBN 978-0-19-920714-5.
  9. Amanda L. Ingram, Jeff J. Doyle, The origin and evolution of Eragrostis tef (Poaceae) and related polyploids: Evidence from nuclear waxy and plastid rps16, „American Journal of Botany”, 2003, PMID21659086.
  10. Renate Germer, Flora des pharaonischen Ägypten. Mainz: von Zabern, 1985, ISBN 3-8053-0620-2.
  11. Don Miller, Teff Grass: A New Alternative, 2009.
  12. miłka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-02].
  13. Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 264. ISBN 978-83-200-5311-1.
  14. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  15. Mulu Berhe Desta, Batch Sorption Experiments: Langmuir and Freundlich Isotherm Studies for the Adsorption of Textile Metal Ions onto Teff Straw (Eragrostis tef) Agricultural Waste, „Journal of Thermodynamics”, Hindawi Publishing Corporation, 2013, DOI10.1155/2013/375830.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]